Авылым тарихы. Сагыну

Кем чакырып китергәндер аларны Ленинград янында үләргә? “Рәхимсез дошман”, дип Польман безнең өчен, илебез, ирегебез өчен аяусыз көрәшкән совет халкын, безнең бабайлар, әткәйләр, әнкәйләрне атый.

И туган тел, синдә 
булган иң элек кылган догам: 
Ярлыкагыл, дип, үзем һәм әткәм-әнкәмне, 
Ходам! 
Габдулла Тукай 
Безнең укытучыларыбыз динсез булмаганнардыр, мәктәптә безне динсезлеккә өндәүче булмады. Әмма мин диннән читләштем. Әнкәй: “И балалар, нишләрсез, надан бит сез”, – дия иде. Бала чагымның Коръәнле кичләреннән соң 50-55 еллар узгач, 2006 елда Фәрит хәзрәт дәресләренә йөри башладым. Шунда аңладым: әнкәй безгә иман дәресләрен биргән, безнең диндә наданлыгыбызга кайгырган, динсез булып яшәп, бакыйлыкка имансыз булып күчүебездән курыккан икән бит. Күрсен иде хәзер Коръән, намаз укыганнарыбызны. Юк шул, соңардык. Бәлки, күрә, сизә дә торгандыр, белмибез генә... 
Менә бер гыйбрәтле хәл. Яз иде. Ашыга-ашыга мәдрәсәгә барган юлымнан мине бер танышым туктатты. Хәл-әхвәлләр сорашышкач, кая шулай ашыгуымны сорады. Мин мәдрәсәгә укырга баруымны әйттем һәм аны үзем белән чакырдым. Ул көлде дә, динебез, пәйгамбәребез турында бик ямьсез сүзләр әйтеп, китеп барды. Миңа бик авыр булып калды. “И-и, – мин әйтәм, – яңадан моңа сүз катмам, укырга да кыстамам, исәнләшмәм дә аның белән!” Мәдрәсәгә килеп җиткәнче кайнадым. Көз җитте, дин укулары башланды. Берчак миңа бер төркемгә “Мөгаллим сәни” дәресләрен бирергә туры килде. Бүлмәгә керсәм – сеңлесе белән шул ханым утыра. “Төшемә әбием керде, чакырганда мәдрәсәгә бармаганга ачуланды. Шуңа килдек”, – диде. Гаҗәп бит бу. 
Мин 70-80 яшькә җиткән кешеләрнең: “Бәләкәйдән дингә өйрәтмәделәр”, яисә: “Дин тыелган иде” дигәннәренә гаҗәпләнәм. Без динсез, имансыз гаиләләрдә үсмәдек. СССРда дин рәсми рәвештә тыелмаган да иде, әмма дингә каршы пропаганда, динсезлеккә өндәү бик актив алып барылды. Кемгә үпкәлисең: мәчетләрне дә читләр түгел, авыл халкы күз алдында шул авыл, җирлек кешеләре җимерде. Динне ни рәвештә тыеп буладыр – аңламыйм. Дин, иман – кешенең калебендә, күңелдә. Күңелне ничек тыеп була? Совет чорында да намаз укыдылар, никах укыттылар, балага исем куштырдылар. Бабай чакырып, малайларны сөннәткә утырттылар. 60 нчы елларда Бакча урамыннан Кооператив урамына чыга торган тыкрыкта бер мулла яшәде. Олы яшьтә иде инде. Укыган, галим, диләр иде аны. Исеме ничек булгандыр, әнкәйләр “Күзлекле мулла” дип йөрттеләр. Күрәсең, башка муллалар күзлексез булганнардыр. Шушы мулла никах, җеназа укыды, исем кушты. Өшкертергә дә шуңа бардылар, Коръән укырга да аны чакырдылар. Беркемнән дә яшеренеп тормадылар. Диннән түгелмени болар? Татарстанның югары партия җитәкчелеге, райком секретарьлары арасында да дин тотучылар булды, чөнки партиягә кергәндә беркемнән дә “Алладан ваз кичәм” дигән ант алмадылар. Андый ант алына торган булса, партиядә, комсомолда ничә кеше калыр иде микән? Ә ул җитәкченең өендә аңа “бисмилла” өйрәткән әбисе, әнкәсе динне, иманны онытырга бирмиләр. Олылар безгә үзләре белгәнне бирергә бик тырыштылар. Әнкәйләрнең иман дәресләрен дингә каршы актив пропаганда һәм, барыннан да элек, безнең ялкаулык җиңде. Инде күпләр намаз, Коръән укый. Боларны әнкәйләр исән чакта эшләсәк, аларга нинди куаныч булган булыр иде бит. Хәзер өзелеп теләргә генә калды: “Я Раббем! Безнең әнкәйләребезне ярлыка, җәннәтле ит аларны!” 
Минем әнкәй дә татарның иң гади бер кызы иде. Илебез, халкыбыз белән, кадерле күрше әбиләрем белән авырлыкларны үтте, җиңеллекләрне күрде. Дөньяның иң авыр чагында биш сабые белән ятим калды. Зарланмады, тешен кысып, тырышып, үстерде, кеше итте. Ул – Тегермәнлек авылының Мехәмәтгәрәй кызы Миңнеямал. Кызганыч, хәзер балаларга мондый матур исемнәрне кушмыйбыз. 
Разия Гыйлаҗина. 
Мөслим. 
Фото – авторның гаилә архивыннан