Очланмый калган кибәннәр... (дүртенче бүлек)

Кешеләр фронтта алган яралары төзәлеп тә җитмәгән бу солдатларның кайтуына да шат иде. Ни дисәң дә, исән кайтканнар бит әле, яу кырында ятып калмаганнар. Ярым-йорты булсалар да, ир-ат кисәге ич алар. Хуҗалыкта һава кебек кирәкле затлар.

Соңгы вакытларда фронттан бер-бер артлы:

- Киев шәһәреннән немецларны куып чыгарганнар икән!

- Минск шәһәрен азат иткәннәр! - кебек шатлыклы хәбәрләр килә башлады.

Кешеләр ул шәһәрләрнең кайда икәен белмәсәләр дә, Салих авылын үләт чире кебек афәттән азат иткәндәгедәй шатландылар. Тора-бара:

- Немецларның үз җирләренә барып кергәннәр икән!

- Сугышлар Берлин тирәсендә бара ди! Берлинны алсалар сугыш бетәчәк икән! - кебек тагын да өметлерәк хәбәрләр килә башлады.

Мондый хәбәрләргә Сәмигулла абзыйлардан да ныграк шатланган кеше булды микән? Ике малаеның берсе берсе булса да исән кайтырга тиеш бит инде. Сәмигулла абзый теле белән әйтмәсә дә, җаны-тәне белән шулай булуын теләде. Хәйдәрдән хат килгән көннәрдә бу теләк үскәннән үсә барды. Тора-бара ул өметкә әйләнде.

Саҗидә түти, гадәтенчә, һәр намаз артыннан төпчек улының исән-сау әйләнеп кайтуын теләп Ходайга ялварды.

Ә Фатыйма... Фатыйма да Хәйдәрнең исән-сау әйләнеп кайтуын тели иде. Әле ничек кенә тели иде. Эх, исән килеш күрәсе иде Хәйдәрне бер тапкыр гына булса да күрәсе иде... Соңгы вакытларда Фатыйманың күз алдына, нишләптер, еш кына өстенә шинель кигән, кулына автоматын кысып тоткан Хәйдәр килеп баса. Хәзер ул ничек икән? Элеккечә, һаман шулай терекөмеш кебек хәрәкәтчән микән? Элеккечә һаман шулай арысландай ярсу микән? Бишектәге бишкә дисәләр дә, Фатыйма нигәдер аны һаман шулай кызурак холыклы итеп күз алдына китерә. Шулайдыр инде, шулайдыр. Немецлар белән сугышырга нәкъ менә Хәйдәр шикелле кыдрач кешеләр кирәктер. Юкса, җебегән солдатлар белән дошманны җиңеп буламени? Ә Касыйм кайтса?.. Һи-и, улының әтисе кайтсамы?.. Җанының яртысын бирер иде. Ике дә уйламас иде. Юк шул, юк! Әкиятләрдә генә ул кеше ышанмастай могҗизалар була. Ә тормыш коточкыч кырыс. Адәм баласы яралганнан бирле яшәү өчен көрәшә. Ул мең-миллион еллар элек тә шулай булган, хәзер дә шулай.

Утыз көн уразаның бер бәйрәме була дигәндәй, ниһаять дөньяга:

- Сугыш беткән! - дигән куанычлы хәбәр таралды.

Ул хәбәр, көне-сәгате белән үк булмаса да, ниһаять, Салих авылына да килеп иреште. Бу шатлыклы хәбәрне ишеткәч, кешеләр ач-ялангач икәннерен дә оныттылар, билләр турайды. Элек бер-берсен урамда очратканда сүрән генә иасәнләшкән кешеләрне бүген, әйтерсең, алыштырып куйганнар иде. Халык тантана итте!

Тик...

- Сугыш бетте! Без җиңдек! - дип, солдатларның барысын да берьюлы өйләренә кайтарып җибәрмәделәр. Кемдер сугыштан соң да әле ике ел хезмәт итте. Кемдер тагын да күбрәк. Хәйдәргә дә шулай язган икән. Ул хезмәт иткән частьны Уралга күчерделәр һәм аларга әсир төшкән немец солдатларын саклау бурычы йөкләнде. Хәйдәр сакта торганда аларның эшләгәннәрен күзәтә. Солдатлар әсир булсалар да, үз хуҗалыкларында шикелле, эшләрен җиренә җиткереп башкаралар. Эленке-салынкы йөргән немецны күрмәссең. Бу мескеннәрне сакламасаң да, качып китмәсләр иде, мөгаен.

Ә менә шәһәрнең әзмәвердәй бер башкисәре эшләү турында уйлап та карамый. Көннәр буе вокзалдагы буфет тирәсендә чуала. Ашыйсы килсә дә акча сарыф итеп тормый (хәер, акчасы булды микән аның?) буфетта өстәл тирәли утырган кешеләрне, чебен куган кебек кенә селтәп җибәрә дә, аларның ризыгы белән сыйлана. Иләмсез зур гәүдәле бу башкисәргә батырчылык итеп каршы сүз әйтүче кеше юк, бәйләнү турында әйткән дә юк инде. Кешеләр аның бала башыннан да зуррак йодрыгы эләккәнче, тизрәк буфеттан чыгып таю ягын карыйлар. Милициягә хәбәр итүче дә булды микән әле? Юктыр! Аның каһәреннән курыкканнардыр. Юкса, бу кадәр оятсыз кыланмас иде.

Хәйдәр хезмәт иткән часть вокзалдан ерак түгел. Сирәк-саяк кына булса да солдатларны "увольнительный"га чыгаралар. Хәйдәр дә шуннан файдаланып, шәһәрне әйләнеп кайтырга булды. Урамга чыккач, тәмәке кабызмакчы иде дә, беткән икән. Ул вокзалдагы буфетка керде. Вокзал буфетында бервакытта да кеше өзелми. Вокзал да буфет та умарта күче шикелле, берөзлексез гөжләп тора. Монда төнлә килеп төшкән пассажирлар да, поезд көтеп утыручылар да сугыла. Кемдер, тамак ялгарга керә, кемдер "тамак чылатып" чыга. Хәйдәрнең колагына каяндыр татарча сөйләшкән тавыш ишетелде. Ул тавыш килгән якка борылып карады. Стена буендагы өстәлдә өч татар беркемнән дә тартынмыйча, рәхәтләнеп ашап-эчеп утыралар иде.

Читтә йөргәндә татарча сөйләшкән кешене күрсәң, үз туганыңны очраткан кебек буласың. Иң беренче синең күңелеңә "якташлар түгел микән?" дигән уй килә. Хәйдәр сорашмакчы иде дә, аларның иркенләп утыруларын күргәч, тукта, тәмәке алыйм әле башта дип, чиратка басты.

Шулчак буфетка махмырдан бите-күзе шешенгән теге башкисәр килеп керде. Ул корбанын эзләгән тилгән шикелле, башта як-ягына каранып алды. Аннары, үзенең монда хуҗа икәнен сиздереп, салмак адымнар белән татарлар утырган өстәл янына килде. Сәлам бирү, рөхсәт сорау юк:

- Фронтовой сто грамм! - дип, аларның аракыларын шешәсеннән генә күтәреп эчеп куйды. Хәйдәр шунда гына бу әзмәвернең аракыга хирыслыгы каян килүен аңлады. Әйе, сугышта солдатларга бирәләр иде шул, бирәләр иде.

Абзыйлар бер мәлгә 'бу нинди хәл?" дип, сәерсенеп калдылар. Тегенең белән телләшергә урысчалары да такы-токы гына икән.

- Зачем?... Зачем?.. - дип, аптырашып карап тик торалар.

Әзмәвер аларның сүзен колагына да элмәде, аракыларын эчкәч, ашлары белән дә сыйланмакчы булып, гадәтенчә, татарларны да бер селтәнү белән бик җиңел генә өстәл яныннан куып җибәрмәкче иде дә... Тик, һәр нәрсәнең чиге булган кебек, сабырлыкның да бер чиге була бит. Шулчак "Зачем? Зачем? Зачем?" дип торган абзыйларның берсе түзмәде, теге мордарны сукты да екты. Әзмәвер белән бергә урындыклар да идәнгә тәгәрәде. Моңарчы үзенә кул күтәрү түгел, каршы сүз әйтүне дә күтәрә алмаган әзмәвер аты-юлы белән сүгенә-сүгенә үкереп, үзенә суккан татарга ташланды.

- ...мать! Я вас проучу, татарва!

Кистән кебек алагаем зур йодрык кешеләрнең котын алып һаваны айкап узды. Хәйдәр, бу мескен татарның башына җитә бит явыз, иптәшләре ни карап тора инде дип чиратыннан чәчрәп чыккан иде... Абзый кизәнгән йодрыктан өлгеррәк булып чыкты: тагын әзмәвернең үзен сугып әйләндерде. Бу юлы урындыклар гына түгел, өстәл дә, өстәл өстендәге савыт-сабалар да әзмәвер белән бергә дөбердәп идәнгә очты. Бу тамашаны карап торган кешеләр аһ! иттеләр. Чөнки әле моңарчы беркемнең дә батырчылык итеп бу башкисәр-хулиганга кул күтәргәне юк иде. Базык гәүдәле, чама белән кырык-кырык биш яшьләр тирәсендәге абзый берүзе тегенең тетмәсен тетте! Кара янмаган җире дә калмагандыр. Иптәшләре тырнак белән дә чиртмәделәр, читтән генә карап тордылар. Сугышкан ир-атларны аерырга, яки кемнедер якларга теләүче кеше дә күренмәде. Киресенчә, аларның күбесе шаккатып (кайберләре хәтта шатланып та), карале, йөрәкле кешеләр бар да соң дөньяда дип сокланып торганнардыр әле. Чөнки бу әрсез алабай килгән-киткән кешеләрнең генә түгел, буфетта эшләүчеләрнең дә теңкәсен корытып бетергән иде.

Шуннан соң ул буфет тирәсендә бүтән күренмәде. Хурлыгына чыдый алмагандыр, бөтенләй башка шәһәргә күчеп киткән диделәр соңыннан аның турында.

(Дәвамы бар)

Фото- freepik.com