Әдәби мизгел. Җылы оя (СӘЕТГАЛИ РӘИС)

       ( Повесть.)      

      СӘЕТГАЛИ РӘИС     

Егетнең өйләнергә җыенуы, кызның әтисе ризалык бирмәве турындагы сүз Акхуҗада таралып өлгерде. Очраганда кайберәүләрнең төрттереп шаяртулары Мирзагалинең горурлыгына тиде. Моны кичекмәстән төзәтергә, үзен кимсеттермәскә, абруен сакларга, аның өчен Ләйлекәйгә тизрәк өйләнергә кирәк! Харис ишеләр кызга өйләнергә исәп тотмасын! Тик ничек? Үзе баргач та кабат кире борып җибәрсәләр, хурлыгына нишләрсең?!

Ярдәм уйламаган җирдән килде. Беркөн колхоз рәисе, эшләр турында сөйләшкәч:

–Нәрсәгә сөмсерең коелды? –диде, Мирзагали белән булган хәлне белмәмешкә салынып. Аңа да хатыны бу турыда кайтып сөйләгән иде.

–Ишеткәнсеңдер инде! Җамалия  карчык телен тыймаган, бөтен авылга таралган! Өйләнмәкче ием, кызның атасы риза түгел!

Сәет егетне шелтәләп :

–Дөрес эшләгән! Син үзең белмәгән-күрмәгән кешегә кызыңны бирергә риза булыр идеңме соң?! Дивана! Хәзерге заманда яучыга кушалармыни андый эшне?! Кыз ниндиерәк, бик чибәрмени соң?

–Чибәр!

Колхоз рәисенең кәнүшнигә килүе дә Мирзагали белән сөйләшү өчен: беренчедән, егеткә өйләнергә булышырга кирәк, буйдаклар юлдан язарга күп сорамыйлар, тиз йөгәнсезләнәләр; икенчедән, эшче куллар колхозда беркайчан артык түгел, яшь киленнәр авылның киләчәге бит алар! Аннары, рәис Мирзагалигә олы  эш йөкләргә  җыена: илдә авыл хуҗалыгы машиналарын күпләп чыгаручы заводлар эшли башлады, колхозга тракторлар кайтачак. Мирзагали – акыллы, ышанычлы   егет, машинаны үзләштерер, үзебезнең трактористыбыз булыр, дип планлаштыра рәис. 

–Давай, кыз сорарга икәүләп барабыз !

–Кайчан?!

–Әзерлән! Күчтәнәч  ал,  кәнфиттер- чәйдер!

                            ***

Капка төпләренә кошовой чанага җигелгән тимеркүк айгыр килеп туктаганын өйдәгеләр күреп алдылар.

–Мирзагали абый килгән!–диде малайларның берсе.–Акхуҗаның персидәтеле белән!

Өйдәгеләр ыгы-зыгы килеп алдылар: әбәт вакыты булганга, барысы да диярлек өйдә иделәр.Тәбәнәк ишектән  кергән кунакларны Әбуталип каршы алды.

–Исәннәрмесез-саулармысыз!–дип кычкырып-шаулап исәнләште Сәет персидәтел. Җыйнак кына гәүдәле кешегә шундый да калын гөргелтек тавыш каян киләдер! Бәләкәй өйдә мондый тавыш стеналарны тетрәткәндәй тоелды. Исәнлек-саулык сорашкач, кунакларны түргә чакырдылар, артсыз урындык куйдылар. Ул арада бишмәтләре белән бүрекләрен тотып, малайлар чыгып сыздылар. Кызлар чаршау артына постылар. Ләйлекәй  эшкә кия торган алъяпкычын салып, яңарагын киде, яулыгын да алыштырды.

Ул шул тикле дулкынланды, хәтта куллары дерелдәп , алъяпкыч сәдәфен эләктерә алмый торды.

–Әбуталип абзый, төшенгәнсездер инде, без бик мөһим эш белән килдек! Мин Мирзагалигә атасы урынына синнән кызың Ләйлебәдәрне сорарга килдем. Кая соң әле Ләйлебәдәр? Чибәрлеге турында Акхуҗада сөйләгәннәрен ишеттек инде, үзен күрик! –диде Сәетгали. Куанычтан, оялудан яңаклары пешеп алсуланган Ләйлекәй чаршау артыннан чыккач, барысы да таң калгандай, аның күзләренә бактылар! Фирүзәдәй зәңгәр күзләр Мирзагалинең карашы белән очрашып, яшьнәп алдылар! Зәңгәр очкыннар егетнең йөрәген камап дөрләтте!

–Көнкүрмеш кызлары матур дигән дан юкка гына таралмаган икән! Менә, җәмәгать, барыбыз да монда :олылар да, яшьләр дә. Бу җитди эшкә алынуым белән мин өстемә зур бурыч та алам: яшьләрнең тормышы уңышлы булсын өчен мин дә җаваплы булам! Мирзагалигә мин ата булырлык яшьтә. Шуны әйтә алам: бәндә хатадан хали түгел дибез, Мирзагалинең дә хаталары бар, тик егетнең эшчәнлегенә, тырышлыгына, намуслылыгына мин шаһит! Менә ничә ел “Кызыл сабанчы”да рәис булып эшлим, Мирзагалинең беркайчан дилбегә кактырганы юк, тәртипле, үзе белеп, яратып эшли. Атасы вафатыннан соң яшьтән үк тормышны үзе тарта, әнкәсе Гарифә түтәй дә авылда иң сабыр, акыллы, тырыш хатыннарның берсе.  Тагын ни әйтим?! Бер-берегезне табышкансыз, яратышкансыз икән, бәхетле булыгыз! Менә шушында сөйләшкәнне беркайчан да исегездән чыгармагыз: безнең йөзгә кызыллык китермәслек, кайгы китермәслек итеп яшәгез! Тормышның кадерен белегез! Гомер бик кыска ул, аны әрәм-шәрәм итеп, аеры-чөеры килеп йөрергә ярамый. Ну, Әбуталип абзый, ни әйтерсең, фатиха бирәбезме балаларга?

Кызларын сорарга персидәтел үзе килү  Әбуталип  өчен зур дәрәҗәне аңлата. Якын-тирәдә даны таралган, абруйлы  рәисне карт белә.

–Кем, Сәетгали, дөрес әйтәсең, гомер  кыска ул, үтә дә китә, сизмәй дә каласың....Мин сине тыңлап утырдым, Сәетгали, синеңчә,  Мирзагали начар егет түгел. Ә нигә соң әйбәт булгач, катынын аерып җибәргән? Баласын анасыннан аерган? Ул катын хәзер ничек яшәр?

Карт ризалашыр дип өметләнеп утырган егет белән кыз, мондый сораудан  соң, тагын утлы табага баскандай булдылар, матур, сөйкемле йөзләре караңгыланды.

–Тормышта төрле хәлләр була инде, аерылышалар да, –диде Сәетгали, эче пошыбырак.– Бер авызы пешкән кеше яңадан суны да өреп каба, диләр бит. Мирзагали аңлар инде, андый эш кабатланмас.

Картның сүзләре Мирзагалинең кешелегенә тиде, кимсетте, оялтты.

–Үзем җавап бирим әле,–диде Мирзагали.–Мин аны кайтып кит дип куып чыгармадым, үзе китте.Баланы алып киткән иде, яңадан:”Карый алмыйм, Мирзагали баланы килеп алсын!”–дип хәбәр биргәч, барып алдым малайны. Дөресен әйтәм, никтер безнең арада мәхәббәт дигән әйбер булмады. Башта ошаган да иде. Ул инде, елдан артык бугай, иргә чыккан, бала да тапкан.

Бу җаваптан соң өйдә тынлык байтакка сузылды. Әбуталипны тынычландырмаса да, сөйләгәннәр уйландырды. Баласыннан баш тарткан хатын инде картка алай ук кызганыч тоелмады. Димәк, гаеп егеттә генә түгелдер. Карт авыр гына сулыш алды.

–Алай икән... Ярар, хәерле булсын... Ризалыгыбызны бирәбезме, карчык, син ни әйтәсең?

–Син ни әйтсәң, мин шуңа риза! –Өлкән кызының, беренче баласының язмышы өчен үзәге өзелеп, дулкынланып утырган ана күңеле нечкәреп, яшьләрен сөртте.

–Матри, егет, Ләйлебәдәр черкине дә рәнҗетә торган бала түгел, андый да мәрхәмәтле җанны рәнҗетсәң, бәхет чырае күрмәссең! Ярар, хәерле булсын, мин риза.

–Рәхмәт! Ант итеп әйтәм, Ләйлебәдәрне беркайчан да кыерсытмам, тыныч булыгыз!–диде кайнарлык белән Мирзагали.

–Ант итмә, безгә ант кирәкмәй .Татулык белән, иман белән яшәгез!

Роза Хәбибуллина, язучы.

Мөслим.