Гасырларда яшә, мәгърифәтле Мөслим!

Чара элекке мәдрәсә бинасы янында башланды. Авыл имамы Фазыл хәзрәт Садриев Коръән аятьләрен укыганнан соң, ку­накларны район Башкарма ко­митеты җитәкчесенең урын­басары Марина Бәдретдинова сәламләде. Конференция авыл мәдәният йортында дәвам итте. Анда авыл музеенда сакланучы экспонатлардан, кул эшләреннән күргәзмә оештырылган иде. Конференциядә районыбызның хөрмәтле аксакаллары, тарих укытучылары, дин әһелләре, авыл халкы, мәктәп укучылары, күрше Азнакай, Сарман район­нарыннан килгән кунаклар ис­лам диненең тормышыбызда­гы роле, аның тарихы, гыйлемне үстерүнең әһәмияте турында фи­кер алышты.

Конференция үткәрү өчен Олы Чакмак авылы сайлану юкка түгел. Олы Чакмак – элек-электән үз көнен үзе күреп, әхлагын кайгыр­тып яшәгән авыл. 1847 елгы доку­ментларда авылда мәчет, берешәр имам, хатыйп һәм мәхәлләдә 61 кеше (гаилә башлыгы, салым түләүче ир кеше) булганлыгы әйтелә. 1921 елда мәгариф буенча үткәрелгән анкета­да мәктәп-мәдрәсәнең эшли башла­ган вакыты 1850 ел дип күрсәтелә. Кайбер чыганаклар авылда 1830нчы елларда ук мәдрәсә булганлыгы ту­рында сөйли. 1921 елда мәктәптә 187 бала укыган, 200 китаптан тор­ган китапханә булган. Олы Чакмак мәдрәсәсе шул чор мәгарифенең абруйлы уку йорты була. Аның шәкертләре арасында танылган ша­гыйрь Гали Чокрый да булган.

Данлыклы Чакмак мәдрәсәсенең 1906 елда төзелгән олы, иркен таш бинасында берьюлы 200ләп шәкерт аң-белем алган, дини һәм дөньяви белем нигезләренә төшенгән. Конференциядә Сарман районы Зур Нөркәй мәктәбе укытучысы, хезмәт юлын Мөслим районында башлаган Назыйм Мәхмүтов китергән кызыклы мәгълүматлар да яңгырады. Аның фикеренчә, Олы Чакмак мәдрәсәсен салу өчен сәүдәгәр Хәлфиннар акча биргән һәм “мәдрәсә төзелешен башкарырга, белем бирергә гый­лемле, хөрмәтле хәлфәләр, имам- мөгаллимнәр булган Чистай ягы кешеләре Мөхәммәткашшаф бине мелла Әхмәтвәли Фәйзуллин Мөхәммәтшакир бине мелла Әхмәтвәли Фәйзуллинны чакыр­тып китергән”. Мөхәммәткашшаф дини белем өчен җаваплы бул­са, Мөхәммәтшакир дөньяви бе­лем өчен җавап биргән. Бертуган Фәйзуллиннарга югары хезмәт хакы түләнгән. Хәлфиннар билгеләгән хезмәт хакы елына 50-70 сум тәшкил иткән. Фәйзуллиннар белән ком­позитор Җәүдәт Фәйзи һәм язучы Мирхәйдәр Фәйзи арасында туганлык җепләре бар. Аларның нәсел-нәсәбе бертуган Хәлфиннар белән дә бәйле. Кайбер документларда “мәдрәсә би­насы 1894 елда төзелгән” диелә. На­зыйм әфәнде фикеренчә, Олы Чак­мак мәдрәсәсе ике тапкыр төзелгән булырга тиеш.

Олы Чакмакта туып үскән, бүгенге көндә Азнакай хастаханәсендә баш табиб урынбасары булып эшләүче Ил­дар Даутовның балачак хатирәләрен, Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре Фаяза Галимованың әнисе истәлекләрен конференциядә катнашучылар алкышларга күмде.

Мәдрәсә бинасы 1981 елга кадәр халыкка башлангыч мәктәп булып хезмәт иткән. Мәктәп өчен ике кат­лы яңа таш бина салынгач, мәдрәсә ташландык хәлгә килә. Бүгенге көндә мәдрәсәнең түбәсе җимерелеп, ди­варлары гына торып калган. Мәдрәсә – Татарстан Республикасы тарихи һәм мәдәни һәйкәлләр исемлегенә кертелеп сакланучы бина. Ул Мөслим районында дүртенче номер белән теркәлгән.

Мәдрәсә диварларының әле дә ныклы булуы юкка түгелдер. Мәдрәсәнең киләчәк буыннар­га да хезмәт итүенә, районыбыз мәгърифәтен үстерүдә үз өлешен кертүенә өмет бар.

Район башлыгы Альберт Хуҗин әлеге мәдрәсәне тарихи мирас бу­ларак һичшиксез торгызырга кирәк дигән карарга килеп, Олы Чакмак мәдрәсәсен төзекләндерү һәм сафка бастыру эшләренә старт бирде.

Ислам динен кабул итү иле­без мәгърифәтен үстерүгә зур өлеш керткән. Мәдрәсәне торгы­зу – динебезне дә торгызу, аны са­клау, киләчәк буыннарга җиткерү өчен нигез, район халкын күркәм эшкә туплауга сәбәп булсын иде. Президентыбызның ярдәме, уртак тырышлык белән бу ният тормышка ашар, иганәчеләр дә бу изге эштән читтә калмаслар, дигән өметен җиткерде конференциядә катнашу­чылар.

Гөлназ Җәлилова фотосы.