Укучыларыбыз иҗаты. Имтихан

“...Әни, нигә миңа Йол­дыз дип исем куштың?” Әсәр кечкенә кызның әнә шундый соравыннан башланып китә. Кызыксынып, әсәр эченә ке­реп киттем. Минем дә исемем – Йолдыз! Кечкенә чакта мин дә әниемә шундый сорау бирә идем. Чөнки ул чакта исемем ни­чектер ят булып, нишләптер ма­лайлар исеме кебек тоела иде. Алия, Гөлия, я Фәридә дип ку­шып булмадымы икән?! Әниемә үпкәләп, еш кына әнә шулай уй­лый идем. Хәтердә әле, өстәл янында әниемнең җырлый- җырлый әкрен генә токмач кискәнен күзәтәм. Әниемнең җырлаганын тыңларга яратам мин. Ул бик күп җырлар белә. Аларны салмак кына, моңлы итеп җырлый. Җыр бер тынга Ык елгасы кебек шаулап ага, ан­нан Сәет чишмәләре кебек чел­тери. Әниемне тыңлаган вакытта күз алдыннан гүзәл күренешләр уза. Әнием ул көнне:

“Хәтердә ул матур айлы кичләр,

Хәтердә бормалы су юлы.

Онытылмый беренче саф мәхәббәт,

Онытылмый Агыйдел сылуы”, – дип җырлады. Аннан, туктап, миңа күз салды да:

“Үзләренең коесы бар,

Безгә кереп су ала.

Чиләген тутырып ала да,

Көлә-көлә югала.

Әй, йолдызым, йолдызым!

Йолдызым, Рушаным.

Син кергән гөл бакчасына

Керергә тырышамын!” –

дип, моңсу җырын шаян җырга алыштырды.

Мин көлеп җибәрдем.

– Әни, нигә миңа Йолдыз дип исем куштың?

– Күңелемдә, кызым, сиңа әзерләгән ике исем бар иде. Бер­се – Ландыш, икенчесе – Йол­дыз. Әтиеңнән: “Кайсын кушыйк икән?” – дип сорадым. Әтиең уйлап та тормый: “Йолдыз ку­шыйк! Ландыш чәчкәсенә теләсә кемнең буе җитә, ә йолдызга әле беркемнең дә менә алганы юк!”, – диде.

Безнең әңгәмәгә өйдән чы­гып килүче әбием кушылды:

– Исемнәрне белү, аларның мәгънәләренә төшенү, һәр әйбергә яки кешегә лае­клы исемнәр кушу адәм баласының башка мәхлүклардан өстенлеген, дәрәҗәсен күрсәтә. Пәйгамбәребез сәллаллаһу галәйһи вәссәлам дә балалар­га яхшы исемнәр кушуны боер­ган. Балага яхшы исем кушу – баланың атасы өстендәге хакы, диелгән хәдистә. Шулай, кы­зым, Йолдызым, – дип, әбием, буш кулы белән минем аркамнан сөеп, ишеккә юнәлде.

“Менә сиңа Алия, менә сиңа Гөлия, – дип уйладым мин шун­да. – Бик җитди икән бит, уен- муен гына түгел”. Шул көннән үз исемемне ярата башладым. Хәтта, үсә төшеп, көтү каршы­ларга баргач, авыл хатыннары сыерларын: “Йолдыз, Йолдыз, кил, кил!” – дип чакырганда да үртәлми идем.

Мин күңелемдә матур хатирәләр уяткан китапны әниемә дә күрсәттем:

– Әни, укыганың бар идеме бу китапны?

– Укымыйча, кызым. Сиңа исем табарга ярдәм иткән ки­тап бит инде ул. Миңа бу китап­ны үсмер вакытта безнең авылга активист итеп җибәрелгән абый бирде. Авыл клубында чыгыш ясый иде ул. Аны безнең өйгә ур­наштырып тордылар. Ул китап­ны бирде дә: “Син бик яшь әле, үскәнем, укы, сиңа киләчәктә кирәк булыр ул!” – диде. Менә бит, кирәге чыккан, – дип, әнием маңгай чәчләремне төзәтте.

... Имтихан көне килеп тә җитте. Аудитория ишек төбендә группадаш кызларның борчу­лы, курыккан йөзләре күренә. Кызлар бик тырышып “корал­ланганнар”: шпаргалкаларның ниндиләрен генә ясамаганнар! Мин дә ясадым инде, ләкин алар­дан файдалана алмаячагым­ны беләм. Шпаргалкаларның бик файдалы ягы бар, әлбәттә. Беренчедән, язган әйбер истә кала, икенчедән, алар күңелне җылытып, ышаныч өстәп тора.

Менә әдәбият мөгаллиме Саҗидә апаның нәфис, төз гәүдәсе күренде. Укытучының кысылган иренен, мәрмәрдән ясалган кебек ак йөзен күргәч, кызлар тагын да курыкты. Ал­дан билгеләнгән чират буен­ча биш кыз аудиториягә кереп китте. Болар мәктәпне алтын медальгә тәмамлап килгән ста­роста Миләүшә һәм аның дус кызлары иде.

Миләүшә – үз яшеннән зуррак күренүче бик җитди кыз. Аның йөзе беркайчан да үзгәрми, зәңгәрсу күзләреннән хәтта салкынлык бөркелгән кебек. Миләүшә кайчакта яшьтәшләренең “юләрлегенә” авыз чите белән генә елмаеп куя. Аңа ияреп йөрүче кызлар да, аңа охшарга тырышып, җитди кыяфәт ясаган була.

Без – дус кызларым Илми­ра һәм Ләйсән белән бергәрәк керергә сөйләштек. Илмира – җыйнак кына матур гәүдәле, озын сары толымлы кыз. Бик тырыш, максатчан ул. Бар кеше­не дә акылы һәм сөйкемлелеге белән тартып тора. Ә Ләйсән – шат күңелле, аралашучан, таза гәүдәле, сөйкемлелектә Илми­радан калышмый. Ләйсәннең мине гаҗәпкә калдыра тор­ган бер сыйфаты бар – ул ин­ститутта һәммә кешене, хәтта укытучы-профессорларның шәхси тормышларына кадәр белә. Ләкин Ләйсән, Илмира­дан аермалы буларак, укуга бе­раз ялкаурак. Аңа кешеләрнең психологиясен өйрәнү кызы­клырак, күрәсең. Бүген ул безгә Саҗидәнең фаҗигале язмышы турында бәян итте:

– Саҗидә апа яшьтән үк мон­дый усал булмаган, кызлар. Аның ире Саҗидәнең иң якын дус ха­тыны белән хыянәт иткән икән. Саҗидә бик авыр кичергән бу хәлне, иреннән аерылган, хәтта йөрәк чирле булып калган.

Күңелемне мөгаллимәгә ка­рата кызгану хисе биләп алды. Ниһаять, безгә дә чират җитте. Алдан – Илмира, бераздан мин кердем. Миңа укытучының усал очкыннар чәчеп торучы кара күзләре хәзер алай ук куркыныч булып тоелмый иде. Кызганулы карашымны сиздеме, Саҗидә апа, болай да нечкә иреннәрен кысып кына, сизелер-сизелмәс тавыш белән: “Ал!” – диде.

Мин, билетны алып, Илми­ра артындагы өстәлгә утыр­дым. Билетыма күз төшерсәм, беренче сорау – я Ходам, Рафа­эль Төхфәтуллинның “Йолды­зым минем” повестенда пробле­ма куелышы. Икенче сорау – XX гасыр татар шагыйрьләре. Ил­мирам, чак кына борылып, күз төшерде, янәсе ничек, булды­ра аласыңмы. Мин аңа сизелер- сизелмәс кенә елмайдым, ду­стым минем өчен шат булып, ты­нычлап, хәзерләнүен дәвам итте. Мин яхшы гына җавап бирдем. Саҗидә апа өстәмә сораулар би­реп тормады. Зачеткага билге куйганда, ничектер җылы итеп, ирен чите белән елмаеп куйган­дай итте.

Аудиториядән чыккач, кыз­лар, мине камап алып, сорау­ларын яудырдылар. Читтәрәк ике егетебезнең йокылы-уяу­лы гәүдәләре күренде. Алар­га күпчелек мөгаллимнәр ар­тык таләпчән түгел, чөнки бездә егетләр болай да аз, ә мәктәпләргә укытучы ир-атлар җитми. Алар сынауга да, йо­кылары туйгач кына, артык әзерләнми киләләр. Үз-үзләренә ышаныч аларга кайчак хыянәт итеп тә куя: егетләр билгеләрен төзәтер өчен укытучы янына кат- кат киләләр...

Дус кызларымның имтихан­нан чыкканнарын көтеп алдым да, бәхет канатларында очып, ту­ган авылым Мөслимгә юл тот­тым. Бу минутларда мин иң бәхетле кеше идем!

Йолдыз Зәкиева.

Мөслим.