Табында страуслар яши

Мөслим халкы үзенчәлекле. Берәүләр экзотик кошлар тота, икенчеләр көньяк җиләк- җимешләрен үстерә. Югары Та­бын авылында гомер итүче Зәлифә Гыйзетдинованың ишегалдында исә страуслар – тәвә кошлары яши!

Страуслар – оча белми торган ги­гант кошлар. Соңгы елларда алар фермерларның игътибарын ныграк җәлеп итә башлады. Чөнки страусның ите, йомыркасы һәм тиресе зур керем китерергә мөмкин. Тәвә кошлары асрау­чы хуҗалыкларның берсе Башкортостан Республикасында урнашкан. Зәлифә апа да тәвә кошларын шуннан алып кайткан.

– Узган елның җәендә Стәрлетамактан сигез тәвә кошы алып кайттык. Ике атналык кошлар 40 көнлек бройлер зурлыгында иде. Страусларның бәясе бик саллы: бер кош 15 мең сумга сатыла. Кошларның ал­тысы исән-сау үсеп килә. Икесе безнең шартларга яраклаша алмады, – ди рай­ондашыбыз.

Тугыз айда страуслар ике метр ярым биеклеккә җиткән! Планетада иң эре кошлардан саналучы тәвәләр катнаш азык, көрпә һәм бодай белән туклана. Зәлифә апа страусларның көнгә бер мәртәбә ныклап ашавын билгеләп үтте.

– Безнең авылда ком елга буен­да гына. Страусларга кара туфраклы җирдә яшәргә яраклашу авыр булыр, дип борчылган идем. Кошлар табига­тебезне үз итте. Болар, без телевизор­дан карап белгән тәвә кошлары кебек, башларын комга тыкмыйлар. Бәлки, кара җиргә башларын тыкканда муен­нарын сындырырга мөмкин булуларын аңлыйлардыр, – ди Зәлифә апа.

Страуслар үрчетүгә Зәлифә апаның улы сәбәпче икән. Җиденче ел Дүшәнбе шәһәрендә контракт нигезендә хезмәт итүче Алмаз әнисенә стра­услар үрчетүнең төшемле эш булу­ын төшендергән. Интернет аша стра­усларны тәрбияләү нечкәлекләрен өйрәнгәннән соң, Алмаз әнисе белән Башкортостанның Гафури районына – страус фермасына юл тота. Заявка биреп кайткач, түземсезләнеп җавап көтәләр. Бер елдан аларның страуслары “әзер” була. Тәвә кошлары кайтканчы ишегал­дында кошлар өчен торак әзерлиләр. Ихатада страуслар өчен яраклаштырып биек сарай салалар. Гыйзетдиновларның йорты кош-корт үрчетү, мал-туар тоту өчен бик яхшы урында урнашкан. Авылның үзәк урамыннан төшкән ты­крыкта ахыргы йорт булгач, җаның теләгәнчә яшәргә, зур хуҗалык тотар­га була.

– Тәвә кошлары безнең климат шарт­ларына бик тиз җайлашты. Зәмһәрир су­ыкларда нишләрләр икән дип борчыл­ган идем, ә алар каты салкыннарга да чыдам икән. Страуслар карны бик яра­талар, кыш дәвамында комда коенган­дай кар белән юындылар. Тәвә кошла­ры өчен бозлавык һәм югары дымлы­лык куркыныч тудыра. Страусларның аяклары бик озын. Таеп егылсалар, ая­кларын да сындырырга мөмкиннәр. Сатып алганда безгә страусларны: “60 яшькә кадәр яшиләр һәм сәгатенә 60-70 чакрым тизлектә йөгерәләр”, дигәннәр иде, – ди Зәлифә апа.

60-70 чакрым – җиңел машина тиз­леге, дигән сүз. Бу кошлар белән бергә- бер калганда, качып котылу мөмкинлеге юк, димәк. Зәлифә апага бу төр кошлар­га бары тик катнаш азык кына ашатыр­га кирәклеген әйткәннәр. Тик катнаш азык кыйммәткә төшә шул! Сынау өчен райондашыбыз аларга башка төр азык та биреп караган. Бодайны да, көрпәне дә бик ярата икән страуслар.

– Түбән Табын авыл җирлеге оста куллы халкы белән дан тота. Аш-су, кул эшләре осталары – барысы да безнең җирлеккә тупланган. Халык эштән һәм эспериментлардан курыкмый. Зәлифә апа да шундыйлардан. Ул әти-әнисенең төп йортына Үзбәкстаннан кайтып ур­нашты. Күпләп мал-туар, кош-корт тот­ты. Страусларны да яратып тәрбияли. Киләчәктә дәүләттән субсидия алу мөмкинлеге булса, тәвә кошларын үрчетү, җитештерү күләмен арттыру уе белән яна, – ди авыл җирлеге башлыгы Рөстәм Кыяметдинов.

Сөйкемле тәвәләрне күрергә дип, мәктәп укучылары, өлкәннәр еш килә бу ихатага. Страусларның бертөркем булып йөрүенә дә игътибар иттек. Дөньяга сокланып һәм шаккатып кара­ган зур күзләре һәрвакыт әйләнә-тирәне күзәтә шикелле. Күпләр страуслар, кур­кудан, башларын комга тыга, дип уйлый. Ә Зәлифә апа тәвә кошлары һәрвакыт эзләнүдә, шул рәвешле алар җир астын­нан азык эзли, дип аңлата.

Зәлифә Гыйзетдинованың страуслар­ны үрчетәсе килүе аңлашыла. Бу кошның бер йомыркасы гына да 1500 сум тора! Тәвәнең йомыркасы гына түгел, тиресе дә кыйммәт икән. Байлар бу кош тиресе белән автомобиль салоннарын, фатир һәм офис җиһазларын бизи. Белгечләр тәвә итен сыер итенә тартым, ләкин анда холестерин аз, дип белдерә.

– Бу төр кош белән кызыксынучы­лар тагын булачак әле. Улым “тәвә кошы алабыз” дигәч, бу кош турында бик күп мәгълүмат тупладым. Кошның канат­ларыннан рәссамнар өчен пумалалар ясалуын, ә кош маеның косметологиядә куллануын моңа кадәр белми идем. Төшемле, табышлы шөгыль. Лаеклы ялда булсам да, кул кушырып, пенсия акчасы­на гына яшисе килми, – ди Зәлифә апа.

Страус – гигант кош! Бирегә экскурсиягә килә калсагыз, са­клык кагыйдәләре турында оныт­магыз! Тәвә кошының көчен атны­кы белән тиңлиләр. Экзотик кош райондашыбызның кулын чукыган. “Бик авыртты һәм озак төзәлде”, – дип искә ала Зәлифә апа.

Страуслар ике яшьләре тулгач кына, елына ике мәртәбә – кышын һәм көзен йомырка сала башлый. Зәлифә апага бу бәхет алдагы елның көзендә елмаячак.

Лилия Шәймиева фотосы.