Кемнәр әйтер, эт этлеген эшләмәс дип?

Соңгы вакытта этләр турында вакытлы мат­бугат битләрендә дә күп язалар, телевизордан да күрсәтеп торалар. Этләргә төрле җирләрдә төрлечә караш булуын да беләбез. Өйрәтелгән этләрнең бер төрлеләре – миналар­ны, бер ишләре наркотик матдәләрне эзләп таба. Кайберләре бәла-казалар вакытында кешеләргә ярдәмгә килә. 

Ләкин сүзем махсус өйрәтелгән андый этләр ту­рында түгел. Кайберәүләр этләрне, балаларының теләген үтәп, көчек хәлендә ихатасына алып кайта да, үсеп, кирәксезгә әйләнгәч, үз иркенә чыгарып җибәрә. Шундый этләр күбәйде хәзер. Хуҗалары куып чы­гарганнан соң, алар өчен чын мәгънәсендә “эт тормы­шы” башлана. Әле ашарга, әле җылы урын эзләп, ары- бире сугылалар. Ташландык этләрдән әкренләп өерләр барлыкка килә. Ә алар кайда нәрсә туры килсә, шуңа барып ябышалар: кош-кортларны да, йорт хайваннарын да бо­тарлыйлар. Кешеләргә таш­ланырга да күп сорамыйлар. Этләрдән балалар гына түгел, олы яшьтәгеләр дә зыян күреп тора. Зыян дигәненең башка төре дә бар бит әле. Теләсә кайда үләксә ашап йөргән этләр безгә төрле чирләр дә “бүләк итәргә” мөмкин. Аллам сакласын, котыру авыруы да ерак йөрмәс.

Быелга чыккач безнең Тат. Шуран авылында бер ана эт барлыкка килде. Моңа кадәр безнең авылда күренгәне юк иде. Аны кемнәрдер машина белән китереп ташлаган бу­лырга тиеш. Озак та тормыйча, ул, балалап (авылдашларның әйтүенә караганда, алты бала­сы булган), үлгәннән калган өч көчеген ияртеп, безнең печән сараена килеп урнашты. Ята­лар хәзер печәнлектә. Закон буенча аларны атарга да, юк итәргә дә ярамый.

Бер сорау туа: закон алар­ны яклагач, хуҗасыз этләрне бер урынга җыеп асрар­га кирәктер бит инде?! Бу җәнлекләрне яклый-саклый торган приют яки берәр оеш­ма бардыр бит? Мин бу этне дә, көчекләрен дә тәрбияли алмыйм. Аларны караганчы, кош-корт, мал-туар асрыйм мин!

Әле мин үзебезнең иха­тага ияләшкән эт турында гына яздым. Андый хуҗасыз этләр безнең район һәм авыл җирлекләрендә дә күптер, дип уйлыйм. Татарстан буенча ан­дый этләрне санап та бетерер­лек түгелдер.

Этләр генә түгел бит әле, авыл халкы ничә еллар инде төлкеләрдән зыян күрә. Элек төлкеләр ялан-басуларда тыч­кан тотып көн күрде. Хәзер исә басуларда тычканнар яшеренеп ятардай эскертләр юк. Чөнки икмәк урганда комбайннар саламны басу­га чәчтереп бара, шунда ук җирләрне сөреп тә куялар. Шулай булгач, төлкеләргә ау­лар өчен тычкан да юк басуда. Шул сәбәпле алар, азык эзләп, авылга “елыша”. Кешедән дә курыкмыйлар: көпә-көндез бакчаларда, ишегалларында, урамнарда да йөриләр!

Кабат этләргә кай­тып, шуны сорыйсы килә: безнең районда хуҗасыз этләр белән бәйле проблема­ны хәл итәрдәй берәр оеш­ма бармы икән? Бер кара­ганда, кем дә булса законсыз төстә (ау салып) балык тот­са, “Рыбнадзор”дан килеп җитәләр. Кош-котларны, кабан дуңгызларын, кыр кәҗәләрен, поши-боланнарны закон­сыз атсаң, “Охотсоюз”дан ки­леп тоталар. Гаеплеләргә за­кон каршында җавап бирергә туры килә. Хуҗасыз этләр про­блемасын хәл итүгә алынучы­лар гына юк.

Зарип Гарифуллин.

Тат. Шуран.

Хатта күтәрелгән мәсьәләләргә район ве­теринария берләшмәсе җитәкчесе Ришат Шәяхмәтов аңлатмасы:

– “Хуҗасыз этләр пробле­масын хәл итүгә алынучылар юк” дигән сүз дөреслеккә туры килми. Соңгы елларда аерым авыл җирлекләре, шәһәр приютлары белән сөйләшеп, хуҗасыз этләрне шунда оза­туны оештыра. Узган ел рай­он буенча 61 этне Лениногорск шәһәрендәге приютка алып киттеләр. Быел бу чара өчен районга хөкүмәт тарафыннан 200 мең сумнан артык акча бүленде.

Безнең хезмәткә килгәндә, ел саен шәхси ихаталарда­гы йорт хайваннарына, эт һәм песиләргә котыру авы­руына каршы бушлай вак­цина ясыйбыз. Без барганда өйләрендә булмаган граждан­нар (Мөслимдәге күпфатирлы йортларда яшәүчеләр дә) дүрт аяклы дусларын район ветеринария берләшмәсенә алып килеп, әлеге вакцина­ны бушлай ясата ала. Шуны искәртәсем килә: кеше иха­тасында эт асрый икән, аны бәйдән ычкындырмасын иде.

Төлкеләргә дә котыру авы­руына каршы профилактик чаралар оештырыла. Авыл­ларга якын урнашкан урман кырларына “приманка”лар куябыз. Алар эчендәге кап­сулаларда – котыру авыруы­на каршы вакцина. Узган ел ноябрь аенда шундый 24 мең доза алдавыч куелды. Мон­нан тыш аучылар тарафын­нан төлкеләрне ату да оешты­рыла (ләкин торак пунктлар эчендә йөргән төлкеләрне һәм хуҗасыз этләрне ату закон та­рафыннан катгый тыела). Бы­елга чыккач кына да район бу­енча урман-кырларда 37 төлке атылды.

Бу уңайдан, райондашлар­ны кисәтеп, шуны җиткерәсе килә: әгәр ихатагызга төлке кереп, йорт хайваннарына ташлана яки эт белән сугыша башлый икән, аңа якын барма­гыз. Тиз арада ветеринарлар­га яки авыл җирлегенә хәбәр итегез.

Лилия Шәймиева.