Авыл мәктәбе тарихында – ил тарихы

Алабуга педагогия ин­ститутын тәмамлаганнан соң мине математика укы­тучысы итеп Шуган урта мәктәбенә җибәрделәр. 1995 елда мәктәпнең дирек­торы итеп билгеләделәр. Мәктәп юбилее алдыннан документлар, хатирәләр нигезендә аның тарихын барлаганда шундый нәтиҗә ясадым: мәктәп тарихы ул – ил тарихы.

1984нче елның 27 февралендә мәктәп директо­ры Ш.Р.Шәриповка СССРның Үзәк дәүләт тарих архивын­нан килгән хатта 1895 елда Рус Шуган авылында, 1882 елда нигез салынган ике сый­ныфлы чиркәү-мәхәллә учи­лищесыннан кала, бернин­ди дә уку йорты булмавы ха­кында язылган. 1895 елда мәктәптә 36 укучы белем ала, аларны Лавр Сизов укыта. 1912 елда яңа бина төзелә, ул бүгенге көнгә кадәр саклан­ган. Земство карамагында­гы мәктәп дүртьеллык була. Анда В.Я.Батовадан кала ир­ле-хатынлы Мария Гераси­мовна һәм Александр Алек­сандрович Колокольцевлар да укыта. Алар мәктәптә 60нчы елларга кадәр эшли һәм Шу­ган мәктәбенең генә түгел, бөтен районның горурлыгы була. Мария Герасимовнага укытучылык һөнәре Ходай­дан бирелгән. Ул рус теле укы­та. Фидакарьлеге өчен Хезмәт Кызыл байрагы ордены белән бүләкләнә.

Совет власте беренче ел­ларыннан ук наданлык белән көрәш башлый. 1928 елда мәктәп – җидееллыкка, 1932 елда колхоз яшьләре мәктәбе итеп корыла. Мәктәп иртәдән кичкә кадәр эшли: иртән укы­тучылар балаларны укыта, кич өлкәннәр килә. Аларны да көчләп (документларда шулай язылган) укырга һәм язарга өйрәтәләр. 1937 елда инде урта мәктәп буларак эшли башлыйлар. Ул елларда безнең районда нибары ике урта мәктәп була. Рус Шуган мәктәбендә Мөслим, Сарман, Азнакай, Минзәлә районна­рыннан һәм Башкортостан­нан килеп белем алалар. Бар­лыгы 700ләп укучы исәпләнә. Сыйныфлар аерым торган җиде бинада урнашкан була. Төп бина – земство мәктәбе бинасы, калганнары элекке­ге кулакларның йортларына урнаша.

Мәктәпнең беренче дирек­торы – Кузнецов Александр Иванович. Беренче чыгары­лышта мәктәпне 30 укучы тәмамлый. Ә дәһшәтле 1941 елда мәктәп 50 укучысына зур тормышка фатыйха бирә. Ул укучылар арасында соңыннан мәктәбебездә 50 елдан артык хезмәт куйган Е.Г.Соловьева да була. Евдокия Григорьевна авыл һәм мәктәп тарихын са­клап калуга зур өлеш кертте.

1 9 4 1 е л н ы ң октябрендә Ленинград һәм Киев шәһәрләреннән эвакуацияләнгән кешеләр килә. Декабрь аенда Ленин­град балалары өчен интер­нат булдырыла. Аның берен­че директоры итеп Б.Г.Элинер билгеләнә. Бу балалар өчен дә Шуган мәктәбе биш елга ту­ган мәктәпләренә әверелә. Бу хакта техник фәннәр докторы Эммануил Ицкович бик җылы истәлекләр язып калдырган. Аның кебек шәһәр кешеләре өчен сугыш кыенлыклары өстенә авыл тормышының да кыен яклары өстәлә.

Илебез бу сугыштан җиңүче булып чыга. Бу җиңү халыкның фидакарь хезмәте һәм каты дисциплина бәрабәренә дә яулана. Укыту­чы берничә минутка дәрескә соңга калса, мәктәп директо­ры А.И.Санникова аны проку­ратурага җибәрә. Юк, дирек­тор кырыс булганнан түгел, ә тәртибе кырыс булганга. Эшкә йоклап калу сәбәпле соңга калмыйлар, сәгать өчкә- дүрткә кадәр басуда, ригада эшләгәнгә, башка авыр хезмәт башкарганга күрә йоклап ка­лалар, ә иртән мәктәпкә ба­рырга, балалар укытырга кирәк.

1945 елда, Җиңүдән соң, мәктәпкә фронтовик укы­тучылар кайта башлый. Беренчеләрдән булып кайт­кан П.А.Устеряков немец теле укыта. Ул бу телне ка­мил белгән. Петр Афанасье­вич – Мөслим урта мәктәбенә нигез салучыларның бер­се, мәктәптә 1955 елга кадәр эшләгән А.П.Бустеряковның улы. Леонид Федорович Фро­лов, Яков Иванович Соловьев, Алесандр Никитович Нови­ков, Николай Ефремович Сан­ников, Роман Ксенофонто­вич Козырев та эшли баш­лый. Аларның буыны узган гасырның 70-80нче еллары­на кадәр мәктәптә намуслы хезмәт куя.

50нче елларда илдә тор­мыш “куып җитәргә һәм узып китәргә” лозунгы астын­да бара. Биология укытучы­сы Е.Г.Соловьева сөйләгәнчә, хезмәт тәрбиясенә җитди игътибар бирелә, мәктәп яны участогында тәҗрибәләр үткәрелә. Укучылар куян үрчетәләр, квадрат-оя ысу­лы белән кукуруз үстерәләр, моның өчен кыш буе дәресләрдән соң торф-черемә чүлмәкләре ясыйлар, таби­гатьне яңарту буенча Ста­лин планы нигезендә мәктәп янында тупыллар һәм амери­ка чаганы утырталар.

Мәктәпнең хәзерге бина­сына 1940 елда нигез салы­на. Аны төзү тиз бара, әмма сугыш бу эшне 20 елга чигерә. Укучылар яңа бинага 1962 елда гына аяк басалар. Төзү эшләре әле тагын ун ел дәвам итә – алты сыйныф, спорт­зал, ашханә, мастерскойлар, хуҗалык биналары төзелә. Бу эшкә шул чорда директор бу­лып эшләгән В.В.Никифоров, П . П . К р и в о ш е е в а , Н.Ф.Растатурин һәм укыту­чылар коллективы зур өлеш кертә.

1969 елда укытуның каби­нет системасы кертелә. 1970 елдан һөнәрләргә өйрәтә башлыйлар. 70-80нче еллар­да яңа уку елына мәктәпне үрнәк әзерләгән өчен Шуган урта мәктәбе ун тапкыр Мак­тау кәгазьләре, күчмә байра­клар белән бүләкләнә! Бу ел­ларда мәктәп директоры бу­лып яшь педагог Ш.Р.Шәрипов эшли. Шамил Рамазанович­ны таләпчән, инициативалы җитәкче буларак искә ала­лар. Мәктәпнең физика, хи­мия, башка фән кабинетлары районда иң яхшылардан була. Укытуның техник чаралары, транспорт алына, кече фер­ма эшли. 1983 елда мәктәптә туган якны өйрәнү музее ачы­ла. Е.Г.Соловьева экспонатлар, истәлекләр, фотоматериаллар җыю буенча зур эш башкара. Ул 20 елга якын музей белән җитәкчелек итә. Мәктәп музее районда иң яхшысы санала.

1996 елдан мәктәп сату өчен яшелчә үстерү белән шөгыльләнә башлый һәм хәзергә кадәр районда әлеге продукцияне җитештерүдә иң эре хуҗалык булып тора. 1997 елда мәктәптә беренче ком­пьютер булдырыла. Бүген исә укыту һәм тәрбия максатында информацион технологияләр һәм инновацион методикалар кулланыла.

80нче еллар ахырын­да, 90нчы еллар башында советча тәрбияләнгән, су­гыш авырлыкларын күргән, сугыштан соңгы елларда эшләгән укытучылар лаеклы ялга китә.Бу чорда мәктәп белән үзе дә шунда укыган П.П.Устеряков җитәкчелек итә. П.П.Устеряков – Татар­стан Республикасының фи­зик культура һәм спорт от­личнигы. Ул кыска гына арада районда иң яхшы мәктәп во­лейбол командасы тәрбияли, спортның әлеге төрен попу­лярлаштыруга зур өлеш кертә.

Соңгы 15-20 елда педа­гогик коллектив тотрыклы. Бүген мәктәптә эшләүче 16 укытучыдан яртысы – шушы мәктәпне тәмамлаучылар, дүрттән өченең 20 елдан ар­тык педагогик стажы бар. Мәктәп педагогик кадрлар белән тулысынча комплект­ланган. Барысы да – югары белемле укытучылар. Унбер укытучы беренче һәм югары квалификация категориясенә ия. Эш нәтиҗәләре дә куа­нычлы. Соңгы елларда му­ниципаль рейтингта мәктәп беренче өчлеккә керә.

2006 елда мәктәптә соңгы 40 елның тарихи вакыйгасы теркәлде: шул чордагы рай­он башлыгы Р.Хәбипов баш­лангычы һәм ярдәме белән мәктәптә капиталь ремонт эшләре башланды. Укучылар өчен бөтен мөмкинлекләр тудырылды: җылы, якты, за­манча сыйныф бүлмәләре, ир­кен спорт һәм акт заллары, җиһазланган мастерскойлар. Мәктәпкәчә төркем дә шун­дый ук шартларда (2019 ел­дан ул безнең канат астында) эшли. Балалар мәйданчыгы урнаштыруда, 2019 елда Рос­сия Президенты гранты­на ясалган “Авыл ихата”сын әйләндереп алуда, үзебезнең су скважинасын булдыру­да А.Басорина җитәкләгән Рус Шуган авыл җирлеге зур ярдәм күрсәтте.

Б ы е л м ә к т ә п территориясендә тагын бер музей – Рус Шуган авы­лы мәгарифе музее төзелә. Ул мәктәптә элек эшләгән һәм хәзер эшләүче укытучы­ларга – һәйкәл, педагог һәм тәрбиячеләрнең хезмәтен зурлау урыны булачак. Әлеге музей да Президент гранты средстволарына булдырыла һәм якын арада ишекләрен ачар, дип өметләнәбез.

Кызганычка каршы, бүгенге авыл мәктәпләренә хас проблема безне дә читләтеп узмады. Быел 1 сентябрьдә мәктәп бусага­сын нибары 35 укучы атлап керде. Мәктәпкәчә төркемдә дә сабыйлар саны кимүгә таба. Шуңа карамастан, кол­лектив авыл һәм район тор­мышында актив катна­ша, укыту, тәрбия процес­сында яхшы нәтиҗәләргә ирешә. Берничә ел инде рай­онда укыту сыйфаты буен­ча алдынгы позицияләрне яулыйбыз, узган уку елын­да укучыларыбыз төрле дәрәҗәдәге конкурс һәм конференцияләрдә 50 тап­кыр җиңүче һәм призер бул­ды. Халыкның мәдәниятен, гореф-гадәтләрен саклау йөзеннән рус этномәдәният компонентлы мәктәп проек­тын тормышка ашырабыз. Мәктәптә вокаль-инструмен­таль ансамбль бар, Мөслим сәнгать мәктәбе укытучыла­ры ярдәме белән укучылар төрле уен коралларында уй­нарга өйрәнә.

Советлар Союзы Герое П.Днепровны, Татарстанның халык язучысы Ф.Садриевны, фән докторлары Р.Санникова һәм Р.Шәрипованы, таныл­ган җитәкчеләр Ф.Мостафин, Ф.Долинин, Р.Гыймаевны һәм башка бик күп билгеле һәм әле билгеле булмаган, әмма илгә зур файда китергән укы­тучыларны, инженерлар­ны, төзүчеләрне һәм баш­ка белгечләрне тәрбияләгән мәктәпнең үткәне макта­уга лаек, бүгенгесе үрнәк, киләчәге тагы да яхшы булыр, дип өметләнәм.

Фирдәвес Фәрхетдинов,

Советлар Союзы Герое П.Днепров исемендәге Рус Шуган төп гомуми белем бирү мәктәбе директоры.