Мин - сугыш чоры баласы

Сугыш башланган көннән үк әткәем дүрт абыйсы белән фронт­ка китте. Әхмәтһади һәм Моста­фа абыйлар һәлак булды. Вагыйз һәм Сәетзадә абыйлар 50 яшькә дә җитмичә, сугыш яраларыннан ки­теп бардылар. Әткәем 50 яше тул­гач вафат булды. Бу язмам аларга дога булып барсын. Әткәем сугыш­ка киткәч, әнкәем, мин һәм бер энем калдык. Ул вакытта күргәннәр мәңге онытылмый.

Ул чорда түләүләр күп иде. Заем белән нык җәфаладылар. Әнкәйне кич эштән кайтуга авыл советына чакыра­лар, иртән генә кайтарып җибәрәләр, аңа тагын эшкә китәргә кирәк. Ә без көне буе салкын өйдә утырабыз. Ашар­га юк. Салам алып кайта алса, мичкә ягып китә, кайсы көнне ул да булмый иде.

Сыерыбыз булгач, безгә җиңелрәк иде. Әмма аның бурычы да бик күп бул­ды: 100 литр сөт, 40 килограмм ит тап­шырасы. Сарыгың булса да булмаса да, 2 килограмм сарык йоны түләү дә мәҗбүри. Авыл активы булган кызлар (исемнәрен әйтмим), өй саен кереп, су­гышчыларга бәйләп җибәрәбез дип, йон җыеп йөрде. Өйдә үзем генә ча­гында дүрт кыз кереп, өй түбәсеннән бер төенчек йонны алып чыгып кит­те. Мин елап калдым.

1942 елның гыйнварында ике кул­тык таягы белән әткәем кайтты. Яз көне мәктәпне больница иттеләр. Комиссия бик авыр кешеләрне, балаларны кара­ды. Әткәемне икенче көнне районга озаткан идек, Казаннан килгән комис­сия кире борды.

Ялгыз аналар 40 километ­рдан иңсәләрендә орлык ташыды. Мөстәфширә апаның җиде баласы бар иде. Басудан кайтканда аны арыш белән тоталар. Кызганып тормыйлар: 10 елга ябып куялар. Ә ире – сугышта, балалары итәгенә ябышып елап калды. Хәзер дә законнар шулай каты булсын иде ул. Гыйзденур Садретдинованың алты кызы бар иде. Олысы Нәсимә тракторда эшләде. Ул тракторны ка­бызуы ничек авыр булганын хәзерге халык белми дә. 13 яшьлек Галия сы­ерлар көтте.

Болында уйнаганда әнкәем белән Гәзизә апаны колхоз рәисе Латыйпов абый (Айман авылыныкы) кәнсәгә алып киткәнен күреп калдым. Өйдәге арыш башларын алып, бәрәңге бакча­сына ташладым. Озак та үтмәде ике “пүнәтәй” белән авыл советы һәм кол­хоз рәисе өйне тентергә килде. Сан­дык төбеннән бер ипи һәм басудан уып алып кайткан 400 грамм орлык чык­ты. Әткәем колхозда бик нык эшләде, бер уч әйбер дә алып кайтмады. Кол­хоз рәисе Латыйпов абый: “Ярар, зурга җибәрмибез, калдырабыз”, – дип чы­гып киттеләр.

1953 елны укуны тәмамлагач, ат белән “Коммунар” комбайныннан икмәк ташыдык. Ике кеше капчык белән тутырып арбага ата, бушатырга көч җитми иде. Бервакыт төшке ялга кайтканда каршыма уполномоченный Акулов абый очрады. Арба төбендә бер боткалык бодай бар иде. “Бу нигә?” – дип сорады. “Ботка пешерергә”, – дип җавап бирдем. “Бар, кайт”, – дип, мине җибәрде. Хәзер дә аңа рәхмәтләр укыйм.

Мөҗәһидан Мортазин. Исәнсеф.

Фото Әмәкәй мәктәбенең "Туган якны өйрәнү" музееннан алынды.